İran’ın kısa tarihi

İran'ın antik şehri: Persopolis

Bugün sizlere doğu komşumuz İran‘ın kısa tarihinden bahsedeceğim. Bu konuda hem İran’ı tanıyıp hemde, tarihte Türk-İran ilişkileri hakkında kısa bilgiler edineceğiz.

 

İran'ın antik şehri: Persopolis
İran’ın antik şehri: Persopolis

Orta Asya’nın güney batısında yer alan İran’ın tarihteki sınırları belirgin bir şekilde ortaya konulamaz. Genel olarak şöyle bir çerçeve oluşturulabilir: Kuzeyde Kafkas dağları, Hazar denizi ve Batı Türkistan, doğuda Türkistan ve güneye doğru Hindistan/Pakistan, batıda Anadolu, Irak ve Basra körfezi ile güneyde Umman denizi. İran’ın bilinen tarihi dönemlerinde Medler (yıkılışı Ahamenişlerin kurucusu büyük Kiros/Kûrûş tarafından M.Ö. 558), Ahamenişler (Hahâmenşîyân, yıkılışı İskender tarafından M.Ö. 330), Tavâif-i mulûk/ Helenistik Dönem (M.Ö. 323-250), Partlar/Eşkâniyân (Arsak/Eşk’ın öncülüğünde, yıkılışı M.S. 226), Sâsânîler (yıkılışı 652) iktidarda bulunmuştur.

İran coğrafyasından İslamiyetten sonraki ilk yerli hakimler Horasan’da Tâhirilerdir (821-873). Önce Maveraünnehir‘de, daha sonra Horasan’da Sâmâniler (819-1005) hüküm sürdü. Halifelere bağlı ve Sünni olan Samaniler, Fars ve Türk halkıyla Türk ordusuna dayanıyordu. İslamiyet öncesinde olduğu gibi sonrasında her iki topluluk birlikte güç oluşturdukları gibi birbirleriyle mücadele de etmişlerdir. Maveraünnehir 904 yılında İsmail b. Ahmed zamanında büyük bir Türk ordusu tarafından kısa süreyle ele geçirildi. Özellikle Nuh b. Nasr’ın saltanatında (943-954) ve sonrasında Türk devlet adamlarıyla Türk komutanlar çok etkilendi. Bunlardan Alp Tegin (öl. 1063) Samani Devletinden hassa askerleri kumandanlığında ve Horasan valiliğinde bulundu ve 962’de Gazne’de bağımsız bir devlet kurdu.

Karahanlılardan Buğra han Harun 992’de Buhara’yı işgal etti. Birkaç yıl sonra Maveraünnehir ve Doğu Türkistan’da Karahanlılar (992-1211), Horasan’da ise Gazneliler (963-1186) olmak üzere Samanilerin bölgeleri Türk asıllı yeni hanedanların idaresine girdi. Gazneli Sultan Mahmud (1038-1063), hükümdarlığı ve Hindistan’ı fethiyle adını tarihe yazdırdı. Yine aynı soydan ve aynı dini hüviyeti taşıyan Selçuklular dönemi (Büyük Selçuklular 1038-1194), Tuğrul Bey’in (öl. 1063) 1038’de Nişabur’da saltanatını ilan etmesiyle başladı. Alparslan (sal. 1063-1072), Melihşah (1072-1092) ve Sultan Sencer (sal. 1118-1157) Selçuklu Devleti’nin büyük sultanları oldular. Cengiz Han’ın (sal. 1206-1227) Merv’i 1221’de istila etmesiyle Moğollar dönemi (1206-1368) başladı. Sonrasında Timurlular (1370-1506) ünlü hükümdarları Timur (Semerkant, sal. 1370-1405), Şahruh (sal. 1405-1447) ve Hüseyn-i Baykara (Herat, sal. 1501-1524) Tebriz’de saltanatını ilan ederek Safevi Devleti’ni (1501-1736) kurdu. Tahran’ı başkent yapan Kaçarlar (1786-1925) XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar bölgede hakimiyetini sürdürdü.


Tarihenotdus | Tarih, Kültür ve Medeniyetler sitesinden daha fazla şey keşfedin

Subscribe to get the latest posts sent to your email.

Bir Cevap Yazın