Adnan Menderes’in Çocukluğu ve Gençliği
Adnan Menderes, 1899 yılında Aydın Vilayetinin Koçarlı İlçesine bağlı Çakırbeyli Köyünde doğmuştur. Babası İbrahim Etem Bey, annesi ise Tevhide Hanım’dır. Menderes’in babası toprak ağası varlıklı bir köylüdür. Bu durum onun rahat bir çocukluk geçirmesini sağlamıştır. Menderes’in dedesi Hacı Ali Paşa aslında Kırım Tatarıdır. Dedesi sonradan Konya’ya oradan da Tire’ye göç etmiştir. Menderes, çocukluğunda küçük yaştaki kız kardeşi Melike’yi kaybetmiştir. Menderes gençliğinde futbolla ilgilenmiştir. 1.Dünya Savaşından önce Karşıyaka’da forvet, sonrasındaysa Altay’da kaleci olarak oynamıştır. Menderes, ilkokuldan sonra eğitimine İzmir Amerikan Kolejinde devam etmiştir. 1.Dünya Savaşı sırasınaysa yedek subay eğitimi görmüştür. Fakat zehirli bir hastalık olan sıtma hastalığına yakalandığı için cepheye gidememiştir. Ancak Kurtuluş Savaşında faaliyet göstermiş ve İstiklal madalyasına layık görülmüştür. Sonrasındaysa Evliyazade ailesinden Fatma Berin Hanım’la evlenmiştir. Bu evlilikten Yüksel, Mutlu ve Aydın adında 3 çocuk doğmuştur. Adnan Menderes, Milletvekili seçildikten sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde eğitimine devam etmiş ve 1935 yılında mezun olmuştur. Okuldan mezun olmadan önce Milletvekili olduğu bilinmektedir.
Adnan Menderes’in CHP Dönemi
Adnan Menderes’in siyasi hayatı Serbest Cumhuriyet Fırkasında başlamıştır. 1930 yılında Aydın’da partiye üye olduktan sonra partinin bir kolunu organize etmiştir. Parti, atılan iftiraların sonucunda feshedilmiş ve Menderes Cumhuriyet Halk Partisine geçmiştir. Adnan Menderes, 1931 yılında CHP’den Aydın Milletvekili olarak seçilmiştir. Atatürk öldükten ve İnönü hem ülkenin hem de partinin başına geçtikten sonra İnönü’nün bütün üretim araçlarını devletleştirme politikasına karşı çıkmıştır. Bazı çevreler bunun nedeninin Menderes’e dedesinden kalan topraklar olduğunu söylemiştir. Fakat Menderes, İsmet İnönü ve yanındakilere üretim araçlarının %70’ten fazlasının devletin elinde olduğunu ve itiraz etmesinin kendisiyle alakası olmadığını söylemiştir. Bazı Milletvekilleri de bütün kaynakların devletleştirilmesinin özel mülkiyete tecavüz olduğunu ve Sovyetler Birliğine benzediğini söylemişlerdir. Menderes, bu duruma tepki göstermek için 3 arkadaşıyla birlikte Dörtlü Takriri ilan etmiştir. Bu durum parti içi muhalefet olarak yorumlanmış ve Menderes, arkadaşlarıyla birlikte 1945 yılında partiden ihraç edilmiştir. Bu olay Menderes için bir dönüm noktası olmuştur.
Menderes’in Demokrat Parti Dönemi
Adnan Menderes, 7 Aralık 1945 tarihinde CHP’den ihraç edildikten sonra Celal Bayar, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte Demokrat Parti’yi kurmuştur. Demokrat Parti kurulduktan sonra CHP yönetimi 1947 yılında gerçekleşmesi planlanan seçimleri 1 yıl öne almıştır. 1946 yılında gerçekleşen seçimlerde açık oy- gizli sayım tekniği uygulanmış ve CHP %85 oy aldığını ilan etmiştir. Fakat sayımın gizli bir şekilde yapılması seçimlerin şaibeli olduğu iddiasının ortaya atılmasına neden olmuştur. 1946 seçimleri gerçekleştikten sonra Celal Bayar, bir sonraki seçimlerin tarafsız bir şekilde yapılabilmesi için İsmet İnönü’ye baskı yapmaya başlamıştır. Celal Bayar bu dönemde İnönü’ye iktidar olmaları halinde geçmişte yapılan yolsuzlukların hesabını sormayacaklarını söyleyerek seçime müdahale edilmesini engellemiştir. 14 Mayıs 1950 tarihinde gerçekleşen seçimlerde gizli sayım tekniği uygulanmamış ve Demokrat Parti %52 oy alarak iktidara gelmiştir. CHP ise %39 oy almıştır. DP seçimleri kazandıktan sonra Cumhurbaşkanlığı makamına Celal Bayar, Başbakanlığa ise Adnan Menderes gelmiştir. Aslında pek çok kişi Başbakanlığa Fuat Köprülü’nün gelmesini beklemekteydi. Çünkü o daha tecrübeli bir isimdi. Ancak Fuat Köprülü yeni Kabinede Dışişleri Bakanlığına getirilmiştir.
Adnan Menderes’in Başbakanlık Dönemi
Adnan Menderes, Başbakanlık görevine geldikten sonra ülkenin iç ve dış politikalarında büyük çapta değişiklik olmuştur. Menderes’in ilk icraatı devlete ait gereksiz otomobillerin satılması olmuştur. Menderes döneminde paralara mevcut Cumhurbaşkanı’nın resimlerinin basılması uygulaması kalkmış ve tekrar Atatürk resimleri basılmaya başlanmıştır. Adnan Menderes’in önemli icraatlarından biri de ezanın Arapça okunmasına müsaade etmesi ve Türkçe ezan uygulamasını kaldırması olmuştur. Ayrıca Menderes döneminde radyolarda haftada 3 gün Kuran okutulmuştur. Bu tarz uygulamalar halkın büyük bölümünün hoşuna gitmiştir. DP hükümetinin ilerleyen yıllarda iktidardan düşürülmesinin nedenlerinden biri askerle aralarını iyi tutmamaları olmuştur. DP hükümeti 6 Haziran 1950 tarihinde askeri darbe planladıkları gerekçesiyle Genel Kurmay Başkanı Nazif Gürman’ı, üst kademedeki 15 General ve 150 subayı emekli etmişlerdir. Bu gibi olaylar hükümet ile ordunun arasının açılmasına neden olmuştur. DP hükümeti zamanında gerçekleşen en önemli olaylardan biri Türkiye’nin NATO’ya üye olması olmuştur. Türkiye, NATO’ya üye olabilmek için 1951 yılında Kore’de gerçekleşen savaşa 5000 kişilik bir ordu göndermiştir. Bu olay CHP’li Milletvekilleri tarafından ağır bir şekilde eleştirilmiştir. Aslında hükümetin bunu yapmasının nedeni devletin soğuk savaşta batı bloğunda yer aldığını göstermek ve ülkenin güçlenmesini sağlamaktı. Bu plan başarılı oldu ve Türkiye 1952 yılında NATO’ya üye oldu. 1953 yılında ise CHP’nin tek parti döneminde elde ettiği mallar haczedildi ve devlet hazinesine aktarıldı. Ayrıca önceki hükümetin kapattığı köy enstitülerinin büyük kısmı öğretmen okuluna dönüştürüldü. 1950 ve 1954 yılları arasında Türkiye bir kalkınma dönemine girmiştir. Menderes döneminde ülke ekonomik olarak her yıl %9 büyümüştür. Ayrıca Marshall Planının etkisiyle ülkede sanayi bölgelerinin sayısı artmıştır. Diğer yandan NATO üsleri kurulmuştur.
1960 Darbesi ve Menderes’in İdamı
Adnan Menderes iktidarının 5.yılında ülke ekonomik olarak küçülmeye başlamıştır. Bu dönemde dış borçlar artmış ve ödeme dengesi bozulmuştur. Başbakan Adnan Menderes 600 milyon dolarlık dış borcu ödeyemeyeceklerini açıklamıştır. Adnan Menderes’in Başbakanlık görevinden düşmesinin nedenlerinden biri Kemalizm’i eleştirmesi ve CHP’yi yok etmeye çalışması olmuştur. Diğer yandan 6-7 Eylül olaylarına müdahale etmediğine dair atılan iddia da onu ipe götüren etkenlerden olmuştur. Örtülü ödenek davası ve halka ateş açtırma gibi eylemleri de Menderes’in insanların gözünden düşmesine neden olmuştur. Menderes’i idama götüren en büyük faaliyetlerinden biri de tahkikat komisyonunu kurması ve olağanüstü yetkilerle donatması olmuştur. 1960 yılında yapılan askeri darbeden sonra Adnan Menderes’e 13 farklı suçtan dava açılmıştır. Bu davalardan biri hariç hepsinde suçlu olduğu kanıtlanmış ve 9 ay sonra Menderes’in idamına karar verilmiştir. Adnan Menderes, 17 Eylül 1961 tarihinde sağlık kontrolünden geçirilmiş ve öğle saatlerinde idam edilmiştir. 62 yaşındayken idam edilen Adnan Menderes, Türkiye Cumhuriyetinde idam edilen tek Başbakan’dır.